Cách nuôi dưỡng hạt giống yêu thương và thấu cảm trong trẻ

Có rất nhiều cách thiết thực để khơi gợi lòng thấu cảm nơi trẻ.

Khi sự chia rẽ sâu sắc, quan điểm cực đoan và những tin tức tiêu cực đang lan tràn khắp các mặt báo, nhiều người trong chúng ta không khỏi băn khoăn: những giá trị tốt đẹp của sự thấu cảm và lòng tử tế đã đi đâu về đâu?

Cùng chung trăn trở đó, nhiều bậc cha mẹ đang tự hỏi làm thế nào để tưới tắm cho những mầm non giàu yêu thương và lòng tử tế trong một xã hội thiếu yêu thương và thấu hiểu.

HuffPost đã trò chuyện với các nhà tâm lý học, phụ huynh và chuyên gia về cách nuôi dưỡng lòng thấu cảm cho trẻ.

NÓI VỀ CẢM XÚC

“Cánh cửa mở ra lòng thấu cảm là khả năng thấu hiểu cảm xúc,” Michele Borba, chuyên gia tâm lý giáo dục và tác giả của nhiều quyển sách nuôi dạy trẻ, chia sẻ.

Theo Laura Dell, phó giáo sư khoa Giáo dục thuộc đại học Cincinnati, “Trước khi trẻ có thể nhận diện và đồng cảm với cảm xúc của người khác, trẻ cần hiểu cách xử lý cảm xúc của chính mình.”

“Khi trẻ đã có thể nhận diện cảm xúc của bản thân, chúng sẽ dễ dàng phát triển những kỹ năng tự điều chỉnh để kiểm soát cảm xúc của chính mình và tiến đến bước tiếp theo là thấu hiểu cảm xúc của người khác,” bà nói.

Theo các chuyên gia, một số cách đơn giản để nuôi dưỡng khả năng thấu hiểu cảm xúc của trẻ là:

– Tăng cường giao tiếp mặt-đối-mặt trong thời đại của tin nhắn và điện thoại thông minh. Yêu cầu con nhìn vào mắt người đối diện khi trò chuyện. Điều đó sẽ giúp chúng dễ dàng bắt sóng cảm xúc của người khác.

– Dùng ngôn ngữ mô tả cảm xúc khi trò chuyện với trẻ để giúp con nhận diện cảm xúc của mình, ví dụ như “ba thấy con đang bực bội”, hay, “mẹ thấy con đang giận dữ”.

– Dạy trẻ quan sát và nhận diện cảm xúc. Ví dụ, khi dẫn con đi chơi, ba mẹ có thể đặt câu hỏi như: “Con có thấy cô gái ở đằng kia không? Trông cô ấy đang vui hay đang buồn?”. Ba mẹ cũng có thể cùng con chơi trò “đoán cảm xúc” bằng cách làm mặt vui, mặt buồn và cho bé đoán. “Điều này sẽ giúp trẻ rèn luyện thói quen quan sát các “tín hiệu” cảm xúc trên mặt người khác”, Ravi Rao, nhà giải phẫu thần kinh nhi khoa, chia sẻ.

Khi trẻ đã nắm bắt được các cung bậc của cảm xúc và những sự việc khác nhau sẽ ảnh hưởng đến cảm xúc của mình như thế nào, ba mẹ có thể hỏi con về cảm xúc của người khác, ví dụ như: “Con nghĩ Tommy đã cảm thấy như thế nào khi con lấy đồ chơi của bạn ấy?”, hay, “Mẹ rất buồn khi con đánh mẹ,”.

TẬN DỤNG SÁCH, TRUYỆN, TV

Xem TV hay đọc sách cùng nhau là một cách tuyệt vời để nuôi dưỡng lòng thấu cảm của trẻ.

Theo Madeleine Sherak, nhà giáo dục, tác giả quyển sách thiếu nhi “Superheroes Club” viết về giá trị của lòng tử tế, các bậc phụ huynh có thể:

– Trao đổi với trẻ về các tình huống nhân vật thể hiện lòng tốt và sự thấu cảm, cũng như lúc nhân vật ích kỷ hay làm tổn thương người khác.

– Trò chuyện với trẻ về cảm xúc của nhân vật cũng như những cách giải quyết tình huống khác để đảm bảo tất cả các nhân vật đều được đối xử với lòng tử tế và tình yêu thương.

Một số tựa phim và sách được các chuyên gia gợi ý là “The Wednesday Surprise” (tạm dịch: “Bất ngờ tối thứ Tư”), Charlotte’s Web (tựa tiếng Việt: “Charlotte và Wilbur”), Harry Potter và To Kill a Mockingbird (tựa tiếng Việt: “Giết con chim nhại”).

LÀM GƯƠNG

Trẻ không chỉ học từ lời nói suông. Chúng ta không thể bắt trẻ ‘hãy quan tâm đến cảm xúc của người khác’ trong khi bản thân không làm được điều đó.

Cha mẹ có thể làm gương cho con trẻ trong việc thực hành thấu cảm bằng cách:

– Dùng ngôn ngữ để bày tỏ cảm xúc của chính mình, ví dụ: “Hôm nay, mẹ rất giận,” hay “Hôm nay, bố rất thất vọng.” Cha mẹ cũng có thể lồng ghép bài tập thấu hiểu cảm xúc vào các trò chơi nhập vai, chơi với búp bê…

– Nhận diện và tôn trọng cảm xúc của trẻ. “Để trẻ thể hiện lòng thấu cảm với chúng ta và mọi người xung quanh, chúng ta phải thực hành thấu cảm với trẻ,” Laura Dell, phó giáo sư khoa Giáo dục trường đại học Cincinnati, chia sẻ.

“Dĩ nhiên, việc phải lần lượt giúp từng đứa trẻ trong nhà thay đồ, mang giày và đưa chúng đi học không phải là một công việc dễ dàng, nhưng đôi khi, con trẻ sẽ cảm nhận được sự khác biệt khi chúng ta dừng lại và nói: ‘Mẹ biết con rất buồn vì không được xem hết phim hoạt hình sáng nay, nhưng nếu xem hết thì mình sẽ muộn giờ học mất, mà việc đi học đúng giờ rất quan trọng.’

“Việc này không có nghĩa là bạn đang nuông chiều theo ý con, mà bạn đang ghi nhận và thấu hiểu cảm xúc của con trong hoàn cảnh đó,” bà nói thêm.

GHI NHẬN KHI CON LÀM ĐIỀU TỐT

“Các bậc phụ huynh thường khen ngợi khi con đạt thứ hạng hay điểm số cao. Bạn cũng có thể phát triển lòng thấu cảm nơi trẻ bằng cách cho con biết việc xây dựng thái độ quan tâm đến mọi người là rất cần thiết,” Borba nói.

Cha mẹ có thể làm điều đó bằng cách quan sát và ghi nhận mỗi khi con có hành động tử tế và quan tâm người khác.

“Hãy nói: ‘Con thật tốt bụng khi dừng lại để giúp đỡ cậu bé đó. Con có thấy con đã làm cậu ấy vui đến nhường nào không?’”, Borba giải thích. “Trẻ sẽ nhận ra việc quan tâm người khác là cần thiết vì bạn đang nói về điều đó. Từ đó, chúng sẽ bắt đầu nhìn nhận bản thân là một người biết quan tâm và có những hành động tương xứng.”

CHO TRẺ TIẾP XÚC VỚI MÔI TRƯỜNG ĐA VĂN HÓA, GIÀU SỰ KHÁC BIỆT

“Cha mẹ phải giúp con trưởng thành và phát triển trong một xã hội đa chiều bằng cách dạy và cho con tương tác với những cộng đồng khác biệt cả về mặt văn hóa, sắc tộc, tôn giáo, ngoại hình hay khả năng,” Sherak chia sẻ.

Theo Sherak và Rao, có rất nhiều cách để mở rộng thế giới quan của trẻ:

– Học hỏi về các nền văn hóa, cộng đồng khác nhau bằng cách đọc sách, xem phim, dùng thử món ăn từ nhiều nền văn hóa, tham quan viện bảo tàng, tham gia tình nguyện, tham dự các sự kiện được tổ chức bởi các tôn giáo, dân tộc khác nhau…

Sau mỗi trải nghiệm, hãy trao đổi thật cởi mở với trẻ về mọi thắc mắc hay băn khoăn mà trẻ có.

– Trao đổi với con về sự đa dạng và khác biệt ngay trong môi trường con đang sinh sống như ở trường, ở nhà, trong khu phố hay cộng đồng lớn hơn

– Nói không với những lời bông đùa về sắc tộc, văn hóa, giới tính… Rất khó để trẻ học cách thấu cảm khi điều đầu tiên chúng học về một dân tộc hay một nhóm người là những lời nói đùa thiếu tôn trọng và mang tính tiêu cực.

NHẬN LỖI

Việc thực hành yêu thương và thấu cảm không phải dễ dàng. “Khi bạn mắc lỗi và có hành động nóng nảy với, lấy ví dụ, nhân viên tính tiền ở siêu thị, tôi nghĩ bạn nên thừa nhận điều đó với con,” Dell nói.

Sau hành động thiếu tử tế, bạn có thể nói: “Mẹ nghĩ cô ấy cũng rối vì cửa hàng lúc ấy quá đông. Đáng lẽ mẹ nên tử tế hơn với cô ấy.”

Việc cha mẹ thẳng thắn nhận lỗi và trò chuyện với con về những việc mình có thể làm tốt hơn để tử tế hơn với mọi người xung quanh sẽ để lại ấn tượng tốt cho trẻ.

CÙNG NHAU LÀM VIỆC TỬ TẾ

Các gia đình có thể đưa những giá trị của sự tử tế và lòng thấu cảm vào sinh hoạt hằng ngày. Dưới đây là một số gợi ý từ Borba và Thomas Lickona, nhà tâm lý học về sự phát triển ở trẻ:

– Dành vài phút trước bữa ăn tối để chia sẻ về hai việc tốt mà mỗi người làm được trong ngày. Các gia đình cũng có thể quây quần chia sẻ về những cách đơn giản để quan tâm, chăm sóc mọi người chung quanh, hay tự nhìn nhận về những việc mình chưa làm tốt trong tuần và cùng giúp đỡ nhau khắc phục, ví dụ: “Làm thế nào để chúng ta không nói lời thiếu tử tế với người khác ngay cả khi họ làm ta buồn?”

– Cùng tham gia tình nguyện và tạo cơ hội để trẻ học cách trao đi như dạy học, giúp đỡ những bạn khó khăn hơn. Hãy giúp trẻ cảm nhận cuộc sống trao đi tuyệt vời hơn chỉ nhận rất nhiều.

– Cùng nhau viết bảng “sứ mệnh tử tế”, bao gồm những câu bắt đầu bằng từ ‘chúng ta’, thể hiện những giá trị tử tế mà cả nhà hướng tới và mong muốn thực hành. Ví dụ: ‘Chúng ta thể hiện lòng tử tế qua những lời nói và hành động tử tế’, ‘Chúng ta nói xin lỗi khi chúng ta lỡ làm tổn thương người khác’, ‘Chúng ta luôn sẵn lòng tha thứ và làm lành mỗi khi cãi nhau’.

– Cho trẻ cơ hội “làm lại lần hai” mỗi khi lỡ nói những lời thiếu tử tế. Ví dụ: “Con có thể nói lại câu vừa rồi nhưng dịu dàng, nhẹ nhàng hơn với chị được không?”. Giải thích cho trẻ yêu cầu “làm lại lần hai” không phải là để làm bé xấu hổ, mà là để bé có thêm cơ hội để làm tốt hơn. Đừng quên cảm ơn con sau đó.

– Chỉ cho trẻ những việc tử tế ở khắp mọi nơi. “Ngay cả trong xã hội đầy rẫy sự tiêu cực hiện nay, vẫn có vô số hành động tử tế diễn ra quanh ta. Hãy chỉ cho trẻ thấy và giải thích cho chúng rằng, những lời nói và hành động tử tế dù là nhỏ nhất như giữ cửa cho người khác hay nói lời cảm ơn người phục vụ đều có ảnh hưởng lớn lao đến sự tươi đẹp của cuộc sống mà chúng ta cùng chia sẻ,” Lickona chia sẻ.

Bài viết được dịch và biên tập lại từ bài gốc của tác giả Caroline Bologna trên trang HuffPost: How to teach your kids to care about other people

Dịch bởi: Giáo dục cảm xúc